समाज भनेको चलायमान संरचना हो, जसमा समयसँगै परिवर्तनहरू अवश्य हुन्छ। समाजको विकास र परिवर्तनलाई सकारात्मक मानिन्छ तर कहिलेकाहीं ती परिवर्तनहरू नकारात्मक रुपमा प्रस्तुत हुन सक्छन। बदलिदो समाजमा अन्याय, भ्रष्टाचार, अपराधका कार्यहरु बढिरहेका छन्।
समाज समयको अन्तराल संगै परिवर्तन हुने पर्छ। यो परिवर्तन विभिन्न कारणहरूले गर्दा हुन सक्छ, जस्तै आर्थिक, सांस्कृतिक, सामाजिक, र राजनीतिक परिवर्तनहरू। समाजले नयाँ प्रविधिहरू, जीवनशैली, र सोचाइका ढाँचाहरूलाई अपनाउँछ, जसले गर्दा संरचना, मूल्य, र व्यवहारमा परिवर्तन आउँछ।
परिवर्तनले नयाँ अवसरहरू ल्याउन सक्छ, तर यसले चुनौतिहरू र बेथिति पनि उत्पन्न नहोला भन्न सकिन्न। परिवर्तनको गतीसँगै, मानिसहरूले सामना गर्नुपरेका समस्या र बेथिति पनि जटिल हुँदै गएका छन्।
आधुनिक प्रविधि र बेथिति
आधुनिक प्रविधिले समाजलाई परिवर्तन गरेको छ। हाम्रा दैनिक क्रियाकलापहरूलाई समेत प्रभाव पारेको देखिन्छ। इन्टरनेट, स्मार्टफोन, र सामाजिक सञ्जालले समाजलाई नजिक ल्याएको छ र विश्वलाई एउटा सानो गाउँमा रुपान्तरण गरेको छ तर प्रविधिको प्रयोगसँगै नयाँ प्रकारका बेथिति पनि बढ्न थालेका छन्। इन्टरनेट अपराध, साइबर बुलिङ, डेटा चोरी, र अनलाइन ठगी जस्ता समस्याहरूले समाजमा नकारात्मक प्रभाव पारेको देखिन्छ। पछिल्लो समय साइबर अपराधको घटना बढिरहेको छ र यसले निजी जीवनमा समेत असर गरिरहेको छ।
सामाजिक मूल्य र मान्यता परिवर्तन
समाजमा चलिरहेका परिवर्तनहरूले मानवीय मूल्य र मान्यतामा परिवर्तन ल्याएको छ। संस्कृति, खुला विचारधारा, र स्वतन्त्रताको बढ्दो मागले समाजका परम्परागत मूल्यहरूमा परिवर्तन ल्याएको छ। तर यस्ता परिवर्तनले परिवारमा अस्थिरता, सम्बन्ध विच्छेदको दरमा वृद्धि भएको देखिन्छ। पछिल्लो समय युवाहरूले विवाह, परिवारको महत्त्व र जिम्मेवारीको बारेमा परम्परागत सोचाइलाई त्यागेर, व्यक्तिगत स्वतन्त्रतालाई प्राथमिकता दिन थालेका छन्। यसले परिवार संस्था कमजोर भएको छ र समाजमा बेथिति सिर्जना भएको छ। पछिल्लो समय लिभिङ्ग टुगेदरका केशहरु बढेको देखिन्छ। नेपालि समाजमा यसले धेरै असर पारेको छ।
भ्रष्टाचार र राजनीतिक बेथिति
राजनीतिक परिवर्तन र आर्थिक उदारीकरणले समाजमा सकारात्मक परिवर्तनहरू ल्याएको भए पनि, यसले भ्रष्टाचार र अन्यायलाई प्रोत्साहन गरिरहेको महशुस गर्न सकिन्छ। भ्रष्टाचारले समाजको प्रत्येक तहलाई प्रभावित पारेको छ। केहि काम गर्नु पर्यो भने कति दिने बिषयबारे मोल-मोलाई नगरी कार्य सम्पन्न नहुने अवस्था सिर्जना भएको छ। यो समस्या सरकारी निकायहरूमा मात्रै सीमित नभई निजी क्षेत्र, शिक्षा, स्वास्थ्य, र न्याय प्रणालीसम्म फैलिएको छ। उदाहरणका लागि, नेपालमा राजनीतिक अस्थिरता र भ्रष्टाचारका कारण विकास निर्माणका काममा ढिलाइ भइरहेको छ, यसले समाजमा असन्तुष्टि र निराशा बढेको छ।
शिक्षा प्रणालीमा बेथिति
शिक्षा समाजको आधारभूत खम्बा हो। समयसँगै शिक्षा प्रणालीमा पनि परिवर्तन आएको छ। हिजो खरिपाटीमा अध्ययन गर्ने युग देखि आज कम्प्युटर युग सम्ममा शैक्षिक प्रणालीमा विभिन्न परिबर्तन आएको छ। तर आजको शिक्षा प्रणालीमा अनेकौं बेथिति देखिएका छन्। पैसा, सिफारिस, र राजनीतिले शिक्षाको गुणस्तरलाई खस्काएको छ। निजी विद्यालयहरूको बढ्दो संख्या र तिनको व्यवसायीकरणले गरिब र धनीको बीचमा शिक्षा प्राप्तिको असमानता बढाएको छ। कतिपय निजी विद्यालयहरूले बढी शुल्क लिएर पनि गुणस्तरीय शिक्षा प्रदान गर्न नसकेको देखिन्छ, जसले विद्यार्थीहरूको भविष्यमा असर पारिरहेको छ।
आर्थिक असमानता र बेथिति
आर्थिक उदारीकरणले विश्वभर आर्थिक विकासलाई गति दिएको भएपनि यसले आर्थिक असमानता निम्त्याएको छ। गरिब र धनीको बीचको खाडल दिन प्रतिदिन बढिरहेको छ। समाजमा सम्पन्न वर्गले थप अवसर गर्ने र गरिब वर्गले जीवनयापन गर्न समेत कठिनाई भोग्नुपरेको छ। कतिपय ग्रामीण क्षेत्रमा मानिसहरू न्यूनतम आवश्यकताहरू पूरा गर्न नसक्ने अवस्थामा छन्, तर शहरी क्षेत्रको अनुमान गर्ने हो भने मानिसहरूले विलासी जीवन बिताइरहेको देखिन्छ। यसले सामाजिक असन्तुलन र अन्यायलाई प्रोत्साहन दिएको देखिन्छ।
सांस्कृतिक विचलन
विश्वका विभिन्न धर्म/संस्कृतिहरूलाई नजिक नजिक ल्याएपनि यसले कतिपय स्थानीय संस्कृति र परम्पराहरूलाई लोप हुने अवस्थामा पुर्याएको छ। मोडर्न संस्कृति र जीवनशैलीको प्रभावले स्थानीय भाषाहरू, कलाहरू, र परम्पराहरूको संरक्षणमा चुनौती उत्पन्न भएको छ। नेपालमा धेरैजसो युवावर्गले अंग्रेजी भाषालाई प्राथमिकता दिन थालेका छन्, जसले गर्दा स्थानीय भाषाहरूको अस्तित्व संकटमा पर्न थालेको छ। अंग्रेजी मज्जाले बोल्ने बालकलाई नेपाली बिषय पढ्न कठिन भईरहेको देखिन्छ। बिशेष गरि निजि बिद्यालयका बिधार्थीमा बिशेष ध्यान दिनु आजको आवश्यक हो।
आपराधिक क्रियाकलाप र समाजमा असुरक्षा
बदलिंदो समाजसँगै, आपराधिक क्रियाकलापहरूमा पनि वृद्धि भएको छ। नशालु पदार्थको सेवन, चोरी, डकैती, बलात्कार, हत्या जस्ता अपराधहरू समाजमा भय र असुरक्षाको वातावरण सिर्जना भईरहेका छन्। ठूला शहरहरूमा अपराधिक गतिविधिहरूको संख्या बढेको देखिन्छ, जसले गर्दा मानिसहरूमा भय र असुरक्षाको भावना विकास भएको छ।
वातावरणीय बेथिति
आधुनिकिकरण र औद्योगिकीकरणले विकासलाई गति दिएको छ। हिजो हाते कार्य देखि आज मेशिनरी जमाना सम्म आइपुग्दा काम-कार्यले तिब्रता पाउन सकेको छ। तर यसले वातावरणीय सन्तुलनलाई बिगारेको छ। प्रदूषण, वन विनाश, र जलवायु परिवर्तनका समस्याहरूले समाजमा बेथिति सिर्जना गरेको छ। पछिल्लो समय औद्योगिकीकरणको कारणले काठमाडौं उपत्यकामा वायु प्रदूषणको स्तर निकै उच्च भएको छ, जसले जनस्वास्थ्यमा नकारात्मक प्रभाव अवश्य नै पार्ने छ।
बेरोजगारी र समाजमा असन्तोष
शिक्षा र प्रविधिको विकाससँगै रोजगारका अवसरहरू सिर्जना भएको भए पनि, बेरोजगारीको समस्या समाजमा विकराल रूप बढेको छ। बेरोजगारीले युवाहरूमा निराशा, असन्तोष, र अपराध प्रवृत्ति बढाएको छ। नेपालमा उच्च शिक्षित युवाहरूको ठूलो संख्या बेरोजगार छ, जसले गर्दा विदेश पलायन हुने वा आपराधिक गतिविधिमा संलग्न हुन बाध्य छन्।
स्वास्थ्य सेवा प्रणालीमा बेथिति
स्वास्थ्य सेवा प्रणालीमा पनि परिवर्तन आएको छ, जसले आधुनिक चिकित्सा सुविधाहरू उपलब्ध गराएको छ। तर, बेथिति बढ्दो छ। निजी अस्पतालहरूले बढी शुल्क लिएको र सरकारी अस्पतालमा शैयाको अभाबको कारणले गर्दा गरीब जनताले स्वास्थ्य सेवाबाट वञ्चित हुनुपरेको छ। ग्रामीण क्षेत्रका मानिसहरूले आधारभूत स्वास्थ्य सेवा पाउन पनि कठिनाइ भोग्नुपरेको छ, जसले गर्दा समाजमा असमानता र असन्तोष बढिरहेको छ।
आजको ट्रेण्ड समाजको परिवर्तन अनिवार्य छ र यसले प्रगतिको मार्ग प्रशस्त गर्दछ। तर, परिवर्तनले बेथिति र समस्याहरूलाई पनि निम्त्याउन सक्छ। बदलिदो समाजमा देखा परेका बेथितिहरूलाई सम्बोधन गर्न, नीति निर्माताहरू, समुदाय, र प्रत्येक व्यक्तिले सक्रिय भूमिका खेल्न आवश्यक छ। समाजलाई सकारात्मक दिशामा अघि बढाउनका लागि, यी बेथितिहरूलाई निराकरण गर्नु अत्यावश्यक छ। समाजको परिवर्तन सकारात्मक र नकारात्मक दुबै प्रकारको हुन सक्छ। यी बेथितिहरूलाई सम्बोधन नगर्दा समाजको स्थायित्व र समृद्धिमा अवरोध आउन सक्छ। यसर्थ, समग्र समाजले जिम्मेवारीपूर्वक क्रियाकलाप गर्दा समाजलाई दिशा तर्फ उन्मुलन गर्न कुनै कठिनाई हुदैन।